Powrót do listy płyt

Gdyby Kolberg miał fonograf…

Gdyby Kolberg miał fonograf…
Nagrania  archiwalne  ze  Zbiorów  Fonograficznych IS  PAN 
(vol.  10,  ISPAN  CD  011-12,  2014 r.- pierwsze wyd., 2016 – drugie wyd.,
współwydawca: Stowarzyszenie Liber Pro Arte).
Płyta zajęła III miejsce w konkursie Polskiego Radia “Fonogram Źródeł 2014”.

Oskar Kolberg nie dysponował fonografem, choć urządzenie to skonstruowano i opatentowano gdy badacz miał 63 lata. Swe ogromne etnograficzno-muzyczne dzieło sporządzał Kolberg przy pomocy ołówka, którym podczas swych wędrówek zapisywał na pięciolinii melodie ludowe tak, jak je słyszał i zapamiętywał. W takiej formie zostawił nam jedyny ślad po tej dawnej muzyce…

Przedwojenne kolekcje nagrań dźwiękowych muzyki tradycyjnej, sporządzone w granicach II Rzeczypospolitej ok. 40 lat po śmierci Kolberga nie przetrwały wojennej zawieruchy. Dysponujemy jednak dokumentacją powojenną, w której utrwalono jeszcze śpiew i grę tej generacji wykonawców, która przyszła na świat w czasach Kolberga. Gdy zbierał on pieśni od ich rodziców lub dziadków, oni zapewne – wówczas jako dzieci lub młodzież – przysłuchiwali się tym muzycznym opowieściom, skrzętnie zapisywanym przez tajemniczego gościa. Biorąc pod uwagę zachowanie ustnej transmisji repertuaru przejęli oni dawny repertuar i styl swych przodków często w niemal niezmienionej postaci. W wielu prezentowanych w niniejszym albumie nagraniach słychać „echo” tych pieśni i melodii, które odnajdujemy w XIX-wieczych zapisach Kolberga. Dla kilkudziesięciu wybranych nagrań zaproponowaliśmy ilustrację w postaci zapisów muzycznych z Dzieł Wszystkich.

Dobierając nagrania i zapisy staraliśmy się w większości przypadków podążać śladem Kolberga i zachować zgodność regionalną. Choć nagrania nie odpowiadają idealnie młodszym o niemal wiek zapisom – co jest oczywiste w przypadku wariabilności ludowego repertuaru – ukazują to, czego Kolberg nie mógł precyzyjnie bądź w ogóle uchwycić w zapisach: styl, maniery, ornamentykę, realne brzmienie i wysokość, barwę, dynamikę, tempo, zmiany metryczne, swobodę rytmiczną etc. Słuchając niektórych przykładów, chwiejnych intonacyjnie i rytmicznie, uświadamiamy sobie przed jak trudnym zadaniem stawał dokumentalista mający do dyspozycji tylko ołówek. W zapisie końcowym melodia bowiem często wydaje się prosta i nieskomplikowana. Jaka jednak była w wykonaniu, przed jej zanotowaniem? Uświadamiamy sobie jak żywa, zmienna i nieuchwytna jest ludowa twórczość muzyczna. Twórczość permanentna, bo o odtwórczości, wykonaniu identycznym, jednakowym nie ma tu mowy. Cenne wydają się nam zatem i te przykłady, w których, nawet w kilku taktach, pobrzmiewa tylko echo zanotowanej dawno melodii, jakiś jej fragment lub rdzeń, ukryty pod licznymi przekształceniami zarówno strukturalnymi, formalnymi jaki i melodycznymi, skalowymi czy rytmicznymi. Z kolei niektóre pieśni religijne, dla jakich można znaleźć źródło pisane, ukazują w żywej tradycji ów twórczy proces asymilacji i różnorodnego – w zależności od regionu – przekształcenia.

Te poszukiwania „genealogii” melodycznej rzucają wiele światła na problem typologii i klasyfikacji melodycznej wariantów. W dawnych zapisach odnaleźć możemy uchwycone i zapisane pierwowzory tych pieśni, melodii i tekstów, które w późniejszych nagraniach – jako oderwane, wyrywkowe reprezentacje i „okruchy” dawnego repertuaru – przetrwały niczym echo w pamięci najstarszej generacji wykonawców. Zachowały się one fragmentarycznie, w wersji zubożonej, okrojonej czy przetworzonej, z licznymi zmianami i zamianami ale też jako elementy zupełnie nowych pieśni i melodii. Chcieliśmy ponadto ukazać jak mogła przypuszczalnie brzmieć muzyka na wsi półtora wieku temu.

Obok przykładów nacechowanych tak poszukiwanym dziś archaizmem nie uchyliliśmy się od kilku przykładów, ukazujących rozwój i przekształcenia muzyki, rozbudowę kapel o instrumenty asymilowane przez lud (np. harmonia w przykładach zapisanych przez Kolberga w okolicach Warszawy, rozbudowany do kwartetu skład kapel góralskich a nawet akordeon, którego Kolberg wśród ludu nie mógł jeszcze słyszeć) a także zapożyczone z innych niż wiejskie środowisk style śpiewu. Pamiętajmy, iż sam Kolberg z troską pisał o „rosnącym z każdym dniem u ludu do obrzędów dawnych zobojętnieniu”.

Wreszcie uświadamiamy sobie jak komplementarnymi wzajemnie są dawne zapisy muzyczne i późniejsze, archiwalne już nagrania dokumentalne. Prócz cech wspomnianych wyżej warto zwrócić uwagę np. na nagrania wariantów wykorzystujących teksty zapisane przez Kolberga bez melodii. Cenne są też warianty (tych prezentujemy po kilka) jednego wątku, które uzupełniają liczne, lecz niewyczerpujące zapisy Kolberga. Wreszcie archiwalne nagrania pomagają nam w interpretacji specyficznych zapisów i oznaczeń Kolberga, które powstały przecież znacznie wcześniej niż zasady i możliwości transkrypcji muzyki tradycyjnej.

Płyta, podobnie jak samo dzieło Kolberga, nie prezentuje równomiernie całego obszaru kraju. W wyborze nagrań dokumentalnych dodatkową trudnością jest wciąż ich niepełna dostępność (proces digitalizacji obejmuje aktualnie ok. 40% zasobu) a także historyczne i polityczne zmiany obszaru kraju.

Warto się zapoznać z prezentowanymi na niniejszych płytach (jak i innych z serii ISPAN Folk Music Collection) nagraniami przystępując do lektury ponad osiemdziesięciotomowego efektu niewyobrażalnej pracy terenowej i edytorskiej Oskara Kolberga. Mamy nadzieję, że materiał zawarty na prezentowanych płytach pozwoli nam choć trochę lepiej zrozumieć dzieło wielkiego polskiego folklorysty, którego dwusetną rocznicę urodzin celebrujemy w roku 2014.

booklet_gdyby-Kolberg

  1. 1. Od Przysuchy Józef Wesołowski 0:21
  2. 2. Niescynsna godzinecka była Jan Wasiak 0:15
  3. 3. W Wielgi Cwartek, w Wielgi Pióntek Jan Wasiak 1:18
  4. 4. Zimnego wiatru, zimnego Maria Żórawska 0:23
  5. 5. Uciekła my przepiórecka w proso Jan Wasiak 0:18
  6. 6. Przepiórka Jerzy Łudczak, Antoni Plaskota 1:02
  7. 7. A gdzieś tam bywał koźle, baranie Jan Klimaszewski 0:43
  8. 8. Za stodołą, za przełazem Apolonia Wywigacz 0:51
  9. 9. Oberek Popielarek. A uutónuł popielarek Helena Szcześniak, Andrzej Świstak, Franciszek Szcześniak 2:18
  10. 10. Nie boję się ja o ciebie Waleria Czubak, Tomasz Latoszewski, NN 0:31
  11. 11. uOd Błyndowa do Struginic Waleria Czubak, Tomasz Latoszewski, NN 0:36
  12. 12. Oj nie ma żadnyj wymowy Józefa Rosieńska 0:29
  13. 13. uOj kielisek bracisek Józefa Przygoda 0:15
  14. 14. Oberek Józef Mańkowski 0:20
  15. 15. Moja mamusiu, moja rodzona Rozalia Kiełczykowska 2:06
  16. 16. Oberek Bąk Antoni Plaskota 0:45
  17. 17. Po dyngusie chodzóm same kawalery Aleksandra Zielińska 0:41
  18. 18. Na stodole gołka, na boru fijołka Aleksandra Zielińska 0:20
  19. 19. Koło tego domu biała kamienica Aleksandra Zielińska 1:00
  20. 20. Babulince do nosa Jan Wasiak 0:48
  21. 21. Ober Owczarek Władysław Polakowski 0:37
  22. 22. Był Matysek chłop przed laty Helena Biedrzycka 1:01
  23. 23. Za góramy, za lasamy Bronisława Śmigielska 0:15
  24. 24. Mazur Stefan Pietrzyński 2:24
  25. 25. Nie mas tego na śwecie Józefa Rosieńska 0:39
  26. 26. Melodia przy oczepinach Józef Kwiatkowski 0:56
  27. 27. Potocyła nadobna Marysia Józefa Rosieńska 0:36
  28. 28. Starsa druhna kurę dał Czesława Zbyrowska 0:17
  29. 29. A dzień dobry pannie młodej Helena Chojnowska 0:21
  30. 30. Gdzie ty jedziesz, Jasiu Maria Olejarczyk 1:17
  31. 31. A po co żeś, moja mamo, za mąż wydała Czesława Zbyrowska 0:25
  32. 32. Ach, biada mnie, Herodowi Tekla Zielińska 1:23
  33. 33. W uogrodeńku kapustyńka Helena Grządzińska 1:32
  34. 34. W ogródeńku kapusteńka Waleria Wysocka 1:15
  35. 35. Zieliona rutka żołty kwjat Aniela Bednarska 1:38
  36. 36. W sadu sadulenku Waleria Biedul 1:59
  37. 37. Z tamtej strony jeziora Maria Hołowniowa 2:38
  38. 38. U myj mamy przed sianio Marianna Chorążewicz, Marianna Deptuła 0:57
  39. 39. Oberek prztykany Jan Kleszcz 0:31
  40. 40. Nieszczasna godzineczka była Jan Zając 1:52
  41. 41. Owczarek Jan Zając 1:01
  42. 42. Ranom wstawał żytko siał Jan Zając 0:54
  43. 43. Oberek galopkowy Jan Zając 0:53
  44. 44. Dozaniśmy zytka, dozani Władysława Grzebiś 0:26
  45. 45. Oberek Jan Zając 1:26
  46. 46. jIdzie Jasio uod Toronia Władysława Grzebiś 1:13
  47. 47. Fora ze dwora Helena Adamiak 0:32
  48. 48. Na polu wierzba Helena Adamiak 0:46
  49. 49. Polka Jan Kleszcz 0:33
  50. 50. Oj kołem, kołem Helena Stańczuk 0:30
  51. 51. Nie załamze się, kalinowy moście Władysława Grzebiś 0:30
  52. 52. Ej wypjiję gorzalina cyja Władysława Grzebiś 0:26
  53. 53. A ty, chłopce, trząchnij sobom Władysława Grzebiś 0:13
  54. 54. Zebyś ty, chmielu Maria Kosmalska 0:24
  55. 55. Trzeba jej dać Stefania Kotowska 1:07
  56. 56. Żuraw Jan Zając 0:54
  57. 57. Ej wyrosła raz kalina na łące Stanisław Mątewka, Jan Kleszcz 0:23
  58. 58. Ej wyrosła raz kalina na łące Stanisław Mątewka, Jan Kleszcz 0:41
  59. 59. Walc Jan Zając 1:21
  60. 60. A za lasym, wołki moje Andrzej Morawski 2:38
  61. 61. Mój wianecku z barwinecku Katarzyna Niedzielska 0:27
  62. 62. Mój wianecku z barwinecku Julia Skóra 0:23
  63. 63. A mój wianeczku z barwineczku Waleria Ciapciak 0:30
  64. 64. Kómpała się Kasia w muorzu Antonina Jagiełło 1:07
  65. 65. Kąpała się Kasia w morzu Katarzyna Giemzina 0:32
  66. 66. Kąpała się Kasia w morzu Stanisława Madejska 0:29
  67. 67. Kąpała się Kasia w morzu Antonina Wieteszczyna 0:26
  68. 68. Kąpała się Kasia w morzu Józefa Ormiańczyk 0:24
  69. 69. A z pola do wsi Joanna Kucharczyk 0:17
  70. 70. Zginęła nam pasterecka w lesie Maria Zawartko 1:38
  71. 71. Dwa kapłony Józefa Ormiańczyk 0:28
  72. 72. Pieśń do ślubu Jan Dyba, Wacław Dyba, Tadeusz Dyba 1:00
  73. 73. Zabieraj się z nami Jan Kowalczyk, Jan Smołuch, Stefan Kołtunowski, Ewa Kołtunowska, grupa śpiewaczek z Sokołowa Starego 1:53
  74. 74. Idzie Marysia ku uogródkowi Eleonora Cyprys 0:24
  75. 75. Posła Marysia pu ogródkowi Marianna Adamczyk 0:17
  76. 76. Puosła Maniusia ku uogrodowi Antonina Nawrot 0:16
  77. 77. Posła Marysia ku uogrodowi Katarzyna Niedzielska 0:28
  78. 78. A boźmy to jacy tacy Teofila Wójcik 0:43
  79. 79. A ja sobie Krakowiaczek Maria Turska 0:28
  80. 80. A zebym ja jadła, piła Józefa Najdzik 0:25
  81. 81. A moja Marysiu, zapłaces załośnie Anna Augustynek 0:16
  82. 82. Gdzie spoźrę, tam spoźrę Anna Augustynek 0:16
  83. 83. A gdzieżeś ty, panie młody Katarzyna Sobas 0:15
  84. 84. Igła i nożyce Anna Augustynek 0:18
  85. 85. O ty ptaszku w ciemnym lasku Kazimiera Hejnik 0:29
  86. 86. Za stodołóm na rzece Stefan Dymczyk 0:13
  87. 87. Za stodołóm na rzece Stefan Dymczyk 0:21
  88. 88. Dziad. Hej nam, na pustki mie dali Jadwiga Lukasek 0:23
  89. 89. Kocur. Uciekaj myszko do dziury Jadwiga Lukasek 0:28
  90. 90. Mietlorz. Jak jo jechoł od Rybnika Jadwiga Lukasek 0:29
  91. 91. Dolina, między dolinami Tomasz Niesyto 1:12
  92. 92. Helo, dziewucho nadobno Janina Kłaptocz 0:40
  93. 93. Helo, Jasinku nadobny Anna Czyż 1:04
  94. 94. Stoi buliczka na uotłogu Filomena Bembenek 1:06
  95. 95. Dograbiliśmy, chwała Bogu Joanna Knitter 0:32
  96. 96. Stoi wiliczka na otłogu Dominika Motylewska 0:38
  97. 97. Idzie chmura, jidzie deszcz Walentyna Richert 0:31
  98. 98. Idzie chmura, idzie deszcz Aleksander Daszkowski 0:26
  99. 99. Czy ja będę syna miala Otylia Tocki 1:32

Posłuchaj wybranych utworów oraz zobacz booklet

  1. 1. Trącił smyczkiem Antonina Rauchut 0:22
  2. 2. Walcer Trącił smyczkiem Stanisław Kurowski, Tomasz Chąpiński 1:13
  3. 3. A ty, kóniku śronowaty Stanisława Ogryczakowa 0:27
  4. 4. Zeszło proso na zagónie Marta Maciołek 0:19
  5. 5. Kuośniki stojóm Józefa Borowiak 0:22
  6. 6. Nad łunczkóm moją Józefa Otomańska 0:20
  7. 7. Puobieła się Wisła z wuodóm Franciszka Ciesiółka 0:48
  8. 8. Puobiła się Wisła z wodom Antonina Rauchut 1:05
  9. 9. Wiwat Moja Marysiu Wincenty Lorek 1:01
  10. 10. Pojmij mie, Jasiu Magdalena Biedrzyńska 0:57
  11. 11. A nie wyganiej, owczaryszku Cecylia Ziętkiewicz 0:32
  12. 12. Przyjachali Mazurowie Franciszka Ciesiółka 0:54
  13. 13. Do koła Przyjechali Mazurowie Tomasz Brudło, Walenty Brudło 1:00
  14. 14. Sztery lata wiernie służył Franciszka Ciesiółka 0:31
  15. 15. Za stodołóm pszenica Marianna Dura 1:48
  16. 16. Za stodołą pszynica Franciszka Ciesiółka 1:00
  17. 17. Oberek Za stodołą pszeniczka Stanisław Kurowski, Tomasz Chąpiński 0:56
  18. 18. Wienszujem dnia dzisiejszyguo Katarzyna Pawłowska 3:34
  19. 19. Kujawiak Jan Wypijewski 0:48
  20. 20. Kujawiak Lawendowskiego Marcin Drapiński 0:50
  21. 21. Jedzie Janek, oj i uod Toronia Zofia Wojnicka 0:37
  22. 22. A wczora z wieczora Weronika Topińska 0:38
  23. 23. Witajmy Jezusa Franciszek Powroźnik 0:58
  24. 24. Czego kalino w dole stoisz Marianna Pałczyńska 2:17
  25. 25. Idzie chmura uod Łęczycy Anna Pawłowska 0:16
  26. 26. Moja mamo, co takiego Emilia Sokół 1:57
  27. 27. A wiernie ja Panu Bogu słuzyła Anna Pawłowska 1:20
  28. 28. Siano grabiła, proso wiązała Anna Ochota 0:14
  29. 29. Trójca, Bóg Ojciec, Bóg Syn Władysław Błaszczyk 0:55
  30. 30. Żegnam cię, moj świecie wesoły Stanisław Raj 0:29
  31. 31. Żegnam cię, mój świecie wesoły Jan Krysiak 2:29
  32. 32. Posłuchojcie, mnili ludzie Maria Zielasko 1:03
  33. 33. Jestem Polka zrodzona Helga Kortel 0:22
  34. 34. Żabka uOpak izba, uopak psiec Emilia Bergier 0:17
  35. 35. Wjilk na zagonie Jakub Bem 1:14
  36. 36. Oj kieny jidziesz Jan Hoch 0:27
  37. 37. Ja mały zacek Julia Maciejczyk 0:10
  38. 38. A ja mały zocek Luiza Marcińczyk 0:28
  39. 39. Śwynty Morcin nadchodzi Rozalia Kujawa 1:07
  40. 40. Z Torunia ja parobeczek Aleksandra Kowalewska 1:37
  41. 41. Oj kiedy jo będę Rozalia Kujawa 1:24
  42. 42. W mojem sadeńku Rozalia Kujawa 1:43
  43. 43. Sed Jasiecek steckó Wilhelm Franke 0:40
  44. 44. Sed Jonecek steckó Luiza Marcińczyk 1:43
  45. 45. A w niedzielę raniusieńko Luiza Marcińczyk 0:48
  46. 46. W mojam uogródeczku Maria Krygier 1:49
  47. 47. Oj scyrzem ja Panu Bogu służyła Luiza Marcińczyk 1:52
  48. 48. Siadaj, nie gadaj Nieznany Maria Krygier 1:49
  49. 49. Leć głosie po rosie Wilhelmina Abramowska 0:54
  50. 50. Leć głosie po rosie Weronika Korwek 1:00
  51. 51. Mój wianeczku lawendowy Maria Jaśkowska 0:46
  52. 52. Mała ptaszyna Marta Aleksiejuk 1:09
  53. 53. Nas pan gospodarz Helena Skwarzyńska 0:33
  54. 54. Ej łado, łado Katarzyna Pawelec 0:37
  55. 55. Korowajowe ciasto Anastazja Korba 0:38
  56. 56. Po co żeś mie, moja mamo Józefa Flis 0:32
  57. 57. Ej powstońmy, podziakujmy Anna Błędowa 0:36
  58. 58. Oj, a skund goście najechali Zofia Kulawiak 0:43
  59. 59. Od zielonego gaju Genowefa Żechowska 0:32
  60. 60. Oberek Kożuszek barani Józef Żydek, Stanisław Żydek, Jan Żydek 0:58
  61. 61. Żeniło się ptactwa bardzo wiele Wiktoria Pieszko 0:42
  62. 62. Nieszczęśliwa głowiczejka Maria Solarska 0:35
  63. 63. Hop, koniu, do pszenicy Teresa Obszarna 0:13
  64. 64. Oj dała bym ci Teresa Obszarna 0:51
  65. 65. Wolny Józef Pudło 0:28
  66. 66. Polka bez nogę Józef Pudło 0:30
  67. 67. Kumpała się Kasia w morzu Katarzyna Golenia 0:22
  68. 68. Kąpała się Kasia w morzu Józef Pudło 0:31
  69. 69. Kąpała się Kasia w morzu Walenty Kunysz 0:31
  70. 70. Polka A tam w lesie na dębie Henryk Kretowicz 0:37
  71. 71. Mazur Umar Maciek Augustyn Zabawski, Stanisław Górka, Stefan Diaczek, Jan Kochan 2:02
  72. 72. Witaj, Janie z Bolesława Aniela Lichoń 0:40
  73. 73. Gorzała lipka Józefa Pastor 0:19
  74. 74. Gorzała lipka Józef Majewski, Michał Ganobczyk 1:30
  75. 75. Jak pójdzies do ślubu Anna Gawlas 0:18
  76. 76. Marsz Hej, Madziar pije Muzyka Maśniaków z Kościeliska 0:54
  77. 77. W karcmie puod reglami Jan Krzysztof 0:21
  78. 78. Marsz jaworzyński Dobrze wom bywało Tadeusz Janik, Franciszek Polak, Piotr Walkosz, Józef Rzepka 0:56
  79. 79. Marsz jaworzyński Jan Pawlikowski 0:23
  80. 80. Marsz jaworzyński Stara baba tóńcy 0:44
  81. 81. Wieczna Ja se pódę ku Marynie 0:32
  82. 82. W murowanej piwnicy 1:23
  83. 83. Świeci miesiąc na niebie Maria Bryś 0:29
  84. 84. Dobro nocko, dobro Katarzyna Sobas 0:35
  85. 85. Krakowiak Jedzie krakowiaczek Alojzy Nakielny 0:30
  86. 86. Spod Przysuchy 1:10