Muzyka ocalona – Łowickie 1952-1959 – płyta prezentuje pierwsze powojenne a zarazem najstarsze z zachowanych rejestracji fonograficznych tradycyjnej muzyki regionu łowickiego. Nagrań dokonały ekipy terenowe Państwowego Instytutu Sztuki podczas ogólnopolskiej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego (nagrania z 1952 r.) oraz studenci Muzykologii UW podczas obozu studenckiego zorganizowanego w Łowickiem i kierowanego przez Mariana Sobieskiego (nagrania z 1959 r.).

Nagrania prezentują tradycyjną muzykę regionu łowickiego sprzed okresu stylizacji. Na płycie znalazł się wybór nagrań archiwalnych tak dobrany, by ukazać różnorodność stylów wykonawczych i gatunków a zarazem ukazać historyczne brzmienie minionej już epoki muzycznej. Na krążku zaprezentowano tradycyjną muzykę instrumentalną (melodie taneczne: okrąglaki, oberki, kujawiaki, łowickie kujony a także marsze, melodie obrzędowe grane np. podczas wesela i melodie tańców-zabaw) w wykonaniu najstarszej utrwalonej w nagraniach archiwalnych generacji wiejskich skrzypków oraz harmonistów. Ci ostatni prezentują grę na rzadko już spotykanych instrumentach – harmonii dwurzędowej i trzyrzędowej.

Celowo zrezygnowano z nagrań kapel – taka bowiem forma muzykowania nadal utrzymuje się we wciąż żywej tradycji muzycznej regionu i jest dokumentowana. Ponadto nagrania skrzypków-solistów ukazały walory muzyczne dawnego stylu, bogatą ornamentykę, wariabilność w ogrywaniu melodii a nade wszystko niuanse w warstwie rytmicznej tak charakterystyczne przecież dla muzyki tego regionu.

Nagrania instrumentalne przeplatają bogaty wybór nagrań pieśni. Układ repertuaru na płycie odpowiada w pewnym sensie chronologii roku kalendarzowego i cyklu ludzkiego życia: narodziny, dzieciństwo, młodość, małżeństwo, praca, zabawa w końcu starość i śmierć. Mamy zatem pieśni dziecięce, kołysanki, pieśń sierocą, pieśni związane ze zwyczajami – szczególnie cenne nagrania wiosennych pieśni „koguciorzy”. Na płycie odnajdujemy również pieśni żniwne, zalotne, miłosne. Osobną grupę repertuaru stanowią obrzędowe pieśni weselne i szczególnie bogaty zbiór przyśpiewek łowickich.

Pewnym urozmaiceniem są unikatowe rejestracje przemowy (oracji) starosty weselnego zwanego w Łowickiem “dziewosłębem” oraz fragmenty relacji o przebiegu dawnego wesela łowickiego. Cenną pozycją są przyśpiewki tzw. „chrzcinowe”. Zawarty na płycie repertuar pieśniowy, utrwalony w autentycznej – a będącej obecnie w zaniku – gwarze łowickiej, uzupełniają przykłady pieśni dziadowskich i pieśni religijnych, z których jedna – rozpoczynająca płytę, jest wersją instrumentalną melodii pieśni maryjnej wykonanej przez ludowego skrzypka. Na terenie regionu łowickiego, pozostającego w historii przez wiele wieków własnością arcybiskupią i prymasowską (dobra kościelne) wytworzył się bowiem szczególny rodzaj ludowej pobożności. Płytę zamyka przemowa pogrzebowa oraz pieśń wykonywana podczas tzw. w Łowickiem „szarych nocy” – czuwania przy ciele zmarłego. Płyta jest pierwszą tego typu całościową publikacją ukazującą dźwiękowe dokumenty ludowej muzyki regionu łowickiego.

Opinia o płycie autorstwa prof. UW dr. hab. Piotra Dahliga:

„Płyta „Muzyka ocalona” przedstawia cząstkę zbioru nagrań muzyków i śpiewaków regionu łowickiego, dokonanych przez pracowników Instytutu Sztuki, Uniwersytetu Warszawskiego i studentów muzykologii w latach pięćdziesiątych XX w. (nagrań przechowywanych do dziś w tej instytucji) bezpośrednio w miejscach zamieszkania utrwalonych wykonawców. Jak spuścizna Kolberga przekazała nam w wersji drukowanej XIX-wieczny obraz swoistej kultury etnicznej na ziemiach polskich, tak zbiory fonograficzne IS PAN, PR i kilku placówek uniwersyteckich są dźwiękowym pomnikiem tych tradycji w XX w.

Płyta omawiana stanowi unikatowe ogniwo pośrednie między nurtami muzycznymi właściwymi dla czasów kolbergowskich a intensywnym ruchem regionalnym i folklorem tzw. stylizowanym w II połowie XX w.

Autor wyboru, J. P. Jackowski, skoncentrował się na uwydatnieniu indywidualnych osobowości w praktyce ludowej. Otrzymujemy zatem prawdziwe, bogate muzycznie i urozmaicone świadectwa „z pierwszej ręki” gry skrzypcowej, wyraziste wzory stylu regionalnego w śpiewie, jeszcze nietknięte wpływem scenicznych prezentacji folkloru, nadal „ciepłe” naturalnym środowiskiem śpiewu ludowego. Szeroki przekrój gatunków repertuaru instrumentalnego i tanecznego zapewnia płycie walory dydaktyczno-poznawcze, miłośnikom regionu daje poczucie „sedna” muzyki łowickiej, badaczom kultury – refleksję o przemianach, ale i „ocaleniu” dawnego obrazu muzyki dzięki technologii, zwłaszcza, że dążeniu do najlepszej retrospekcji i reprezentacji muzycznej towarzyszyły w produkcji tej płyty wysiłki ku wiernemu akustycznie przekazowi, swoistemu „urtextowi” dźwiękowemu. Wartość płyty podnosi wyczerpujące, fachowe opracowanie etnomuzykologiczne oraz atrakcyjna szata graficzna.

Podsumowując: „Muzyka ocalona” jest cenną antologią dźwiękową reprezentującą najdawniejszy możliwy do uchwycenia w XX w. obraz łowickiej tradycji muzycznej i stanowi bardzo ważne wydarzenie w dyskografii, będącej także medium dokumentacji etnograficznej.”

Warszawa, 5. II 2008
Prof. UW, dr hab. Piotr Dahlig