Powrót do listy płyt

Drzewie nuty orawskie

“Drzewie nuty orawskie”
Nagrania archiwalne tradycyjnych pieśni i muzyki Górnej Orawy
ze Zbiorów Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN
(ISPAN Folk Music Collection Vol.13, 2019)

Orawa to ziemia pogranicza, zamieszkują ją Górale Orawscy, stanowiący odrębną grupę etnograficzną, z ciekawą i specyficzną kulturą. Istotne znaczenie w kształtowaniu lokalnej kultury XV-wieczna miała kolonizacja Orawy przez węgierski ród Thurzonów, którzy wykorzystali ówczesny napływ ludności wołoskiej (XV i XVI wiek), i uchodźstwo chłopów pańszczyźnianych z Żywiecczyzny, Niżnego Podhala i okolic Jordanowa. Znaczny wpływ wywarły także powstania węgierskich magnatów przeciwko Habsburgom (miały one również charakter walk religijnych) czy choćby migracje zarobkowe.

Kultura muzyczna Orawy dość późno doczekała się historycznych źródeł fonograficznych. W 1904 r. – a więc wtedy, gdy w Zakopanem powstało pierwsze na terenach polskich nagranie śpiewu ludowego na wałek fonograficzny, na Babią Górę odbył wakacyjną wycieczkę historyk Julian Jerzy Teisseyer, który następnie zainicjował na Orawie zbieranie m.in. tekstów zapomnianych już pieśni kościelnych i powszechnie śpiewanych pieśni ludowych. Zapewne pod wpływem idei Teisseyera pracę zbierawczą pieśni orawskich podjął ks. Ferdynand Machay (1889–1967). W latach 1924–1934 ponad sto pieśni orawskich (80 melodii i 22 warianty) zapisał nauczyciel z Lipnicy Wielkiej – Emil Mika (1896-1941), syn organisty lipnickiego. Teren jego pracy dokumentacyjnej obejmował wsie: Lipnica Wielka i Mała, Orawka, Chyżne, Przywarówka, Podwilk, bliżej nieokreślona Polana, Jabłonka, Kiczory. Zbiór ten został wydany w niewielkim nakładzie w 1934 r. staraniem Związku Spisko-Orawskiego (Mika 1934). Muzyką tych terenów zainteresował się także muzykolog Adolf Chybiński (Pieśni ludu polskiego na Orawie, 1957r.).

Pierwsze fonograficzne echa Górnej Orawy możemy odnaleźć w nagraniach dokonanych tuż przed pierwszą wojną światową przez Juliusza Zborowskiego w Nowym Targu. Nieznany wykonawca, którym być może był sam Juliusz Zborowski, naśpiewał do fonografu kilka nut zwanych “orawskimi”, np. Kieby było nie świtało, Wiyrskiem posła, wiyrskiem zasła, zanotowane u Mierczyńskiego jako “nuty orawskie”, a słynny Bartuś Obrochta wykonał na potrzeby nagrania dwie nuty orawskie – Ozwodną i Bez zielone jare zytko. Niestety na Orawę w okresie międzywojennym nie dotarli z fonografem badacze i dopiero lata 50. ubiegłego wieku, a więc ogólnopolska Akcja Zbierania Folkloru Muzycznego przyniosła pierwsze plony fonograficzne z interesującego nas obszaru – są to prace dokumentalne członków Ekipy Krakowskiej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego, które prezentujemy w niniejszym wydawnictwie. Nagrań dokonano tylko w pięciu miejscowościach: w 1952 r. w Piekielniku – a więc w miejscu, gdzie Orawa graniczy z Podhalem Niżnym (te wpływy podhalańskie są wyraźnie słyszalne w nagraniach z tej miejscowości), a w kolejnym roku w Lipnicy Wielkiej i Małej oraz w Zubrzycy Górnej i Dolnej.

Celem niniejszego wydawnictwa jest dostarczenie repertuaru wraz z jego zarejestrowaną warstwą stylistycznego wykonania jako zachowanego, powojennego korpusu źródeł dla historii muzyki orawskiej. Płytę niniejszą otwierają nagrania z Piekielnika, gdzie usłyszymy muzykę, w której chyba najliczniej współistnieją cechy orawskie i podhalańskie. Pieśni orawskie pozbawione są refrenów i przybierają najczęściej postać dwuwersowej lub czterowersowej zwrotki o dwunastu lub (rzadziej) sześciu sylabach w wersie. Charakterystyczne jest występowanie pieśni wykonywanych po słowacku. Śpiew na głosy, w równoległych tercjach, zdarza się wśród orawskich wykonawców, ale zwykle w zwrotach kadencyjnych lub na niewielkich odcinkach durowych melodii, co także odróżnia ten region od Podhala. Węgierskie wpływy można zauważyć w tańcach – zarówno w sposobie gry, gdzie czasem orawscy muzycy próbują wykrzesać w swej muzyce temperament i charyzmę węgierskich kapel, ale też w nazewnictwie – na Orawie ciardaś oznacza jednak tańce o wołoskim rodowodzie.

booklet_Orawa

Posłuchaj utworów oraz zobacz booklet

  1. 1. Ozwodna Jescek nie tańcował, ej dopiero zacynam Stanisław Zapotoczny, Józef Zapotoczny, Józef Szczerba, Ignacy Nowak 1:07
  2. 2. Krzesany Kiebyś se był nie wymyśloł Stanisław Zapotoczny, Józef Zapotoczny, Józef Szczerba, Ignacy Nowak 0:48
  3. 3. Puoniechajmyz kuochanecki, weźmy sobie ciupazecki Stanisław Zapotoczny, Józef Zapotoczny, Józef Szczerba, Ignacy Nowak 1:18
  4. 4. Sabałowa Ej, krzyzu na Giewoncie, ej, nie zapuomnym uo cie Stanisław Zapotoczny, Józef Zapotoczny, Józef Szczerba, Ignacy Nowak 1:03
  5. 5. Ej, nie ta mi je rózo, ej, có sie w polu huzio Anna Wesołowska, Maria Cabała 1:22
  6. 6. Puo cóześ tu przysła, siwo mgła, siwo mgła Anna Wesołowska, Maria Cabała 0:58
  7. 7. Polka drobna Stanisław Zapotoczny, Józef Zapotoczny, Józef Szczerba, Ignacy Nowak 0:47
  8. 8.Dalij, chłopcy, dalij, kolebka sie wali Anna Wesołowska, Maria Cabała 1:39
  9. 9. Zielony trownicku, ej, jo sie na cie gniywom Józef Banaś, Edward Gogolak, Tadeusz Miśkowiec, Stanisław Szuba, Władysław Pieróg 0:26
  10. 10. Puowiydz mi, chłopoku, puowiydz mi dokładnie Anna Wesołowska, Maria Cabała 0:39
  11. 11. W studni woda dudni, ej, nie bedym je brała Anna Wesołowska, Maria Cabała 0:48
  12. 12. Takie mi kochanek puozdrowienie posłoł Anna Wesołowska, Maria Cabała 0:54
  13. 13.Niy mogym, niy mogym do wiyrska wychuodzić Józef Banaś, Edward Gogolak, Tadeusz Miśkowiec, Stanisław Szuba, Władysław Pieróg 0:52
  14. 14. Ked sa żytko zeleniało z jara pri potoczku Anna Wesołowska, Maria Cabała 1:39
  15. 15. Zielona Dziadusiowa Ta wodzicka bystro spod wiyrsycka wysła, ni mogem jom zastawić Stanisław Zapotoczny, Józef Zapotoczny, Józef Szczerba, Ignacy Nowak 0:58
  16. 16. Polka weselna Stanisław Zapotoczny, Józef Zapotoczny, Józef Szczerba, Ignacy Nowak 0:49
  17. 17. Pytacka Moje kuochanecki, ej, dałyście sie mi znać Stanisław Zapotoczny, Józef Zapotoczny, Józef Szczerba, Ignacy Nowak 1:17
  18. 18. Pytacka Kiedy jo se uumrym, ej, pozdrówcie dziywcyne Stanisław Zapotoczny, Józef Zapotoczny, Józef Szczerba, Ignacy Nowak 1:16
  19. 19. Zadudoj, dudosku, na mojym sałasku Anna Wesołowska, Maria Cabała 0:32
  20. 20. Walczyk słowacki Stanisław Zapotoczny, Józef Zapotoczny, Józef Szczerba, Ignacy Nowak 1:08
  21. 21. Kie cie bedo cepić, spoźryj do tragarza Anna Wesołowska, Maria Cabała 0:46
  22. 22. Ozwodna Ej, nie pudym ku tobie, zielony gojiku Stanisław Zapotoczny, Józef Zapotoczny, Józef Szczerba, Ignacy Nowak 1:14
  23. 23. Siwodo, siwodo, siwodzicko wodo Anna Wesołowska, Maria Cabała 1:16
  24. 24. uOto dzień chwały, święty nasz patroni Józef Banaś, Edward Gogolak, Tadeusz Miśkowiec, Stanisław Szuba, Władysław Pieróg 1:47
  25. 25.Dunajeckie równie, zakuopiańskie turnie Józef Banaś, Edward Gogolak, Tadeusz Miśkowiec, Stanisław Szuba, Władysław Pieróg 0:39
  26. 26. Nie pudem ku tobie, sama przydzies ku mnie Józef Banaś, Edward Gogolak, Tadeusz Miśkowiec, Stanisław Szuba, Władysław Pieróg 1:13
  27. 27. Stara polka Józef Kostyra, Jan Kidoń, Ignacy Kostyra 1:03
  28. 28. Ta lipnicko nuta nika nie zaginie Rozalia Pakosz 0:30
  29. 29. Szkoda tia, szuhajku, że za wodom bywasz Anna Pakosz 0:13
  30. 30. Lipnica, Lipnica, to piykne miastecko Maria Zubrzycka 0:26
  31. 31. Panie Jezusicku, dej ta nam pogodę Maria Zubrzycka 0:40
  32. 32. Pytają sie ludzie, gdzie sie plotki bierom Maria Zubrzycka 0:38
  33. 33. Sabała, Sabała, Sabałowe dzieci Stefan Pastwa 1:50
  34. 34. Na lipnickiej [wodzie] jeleń wode pije Śpiewa grupa dziewcząt 0:35
  35. 35. W lesie koło młyna rośnie jarzębina, nie me ją kto wyrąbać Śpiewa grupa dziewcząt 0:55
  36. 36. Nie znam, nie znam, czo mam robić, czy wandrować, czy sa żenić Józef Kostyra, Jan Kidoń, Ignacy Kostyra 0:51
  37. 37. Ta matka szczęśliwa, co ma syna księdzym Anna Pakosz 0:32
  38. 38. Jesce sie nie wydom, jesce roczek poczkom Maria Zubrzycka 0:40
  39. 39.Z góry, chłopcy, z góry, od wyśniego kóńca Stefan Pastwa 1:12
  40. 40. Ej, idom se gąs-icki z wysokiej turnicki, ej i tak sobie gęgają Stefan Pastwa 1:14
  41. 41. Znom takiego ptoska w lesie, có dwojakie jojka niesie Anna Pakosz 0:26
  42. 42. Nie bede jo siecki rzezoł, bo jo mały pachołek Anna Pakosz 0:18
  43. 43. Ciardaś orawski W piecu mróz, w piecu mróz, na nolepie rosa Józef Kostyra, Jan Kidoń, Ignacy Kostyra 0:44
  44. 44. Byłak na sałasie, nie dali mi syra Maria Zubrzycka 0:28
  45. 45. Piórecko mi dała, wiyrsycek zerwała Maria Zubrzycka 0:33
  46. 46. Ni mom nic, ni mom nic, ej, woda mi zabrała Stefan Pastwa 1:27
  47. 47. Kopała studniczku, kopała studniczku, pozerała do nie, aka je hlboka, aka je sziroka Maria Zubrzycka 0:48
  48. 48. Ej, Giewoncie, Giewoncie, odmalować dom cie Śpiewa grupa dziewcząt 0:47
  49. 49. Polka Józef Kostyra, Jan Kidoń, Ignacy Kostyra 1:13
  50. 50. Przyjechalimy tu po wodzie, po lodzie Stefan Pastwa 1:23
  51. 51. A jo sobie z góry jade, trzaski zbiyrom, na wóz kłade Anna Pakosz 0:21
  52. 52. Niesem ci piórecko na piórecku hocki Emilia Omylak 0:17
  53. 53. Ładna parka, ładna, nie trza je malować Emilia Omylak 0:30
  54. 54. Dobrze wam, muzycy, na stolicy siedzieć Śpiewa grupa dziewcząt 0:36
  55. 55. Poleczka cygańska Rum ta dra ta  Józef Kostyra, Jan Kidoń, Ignacy Kostyra 0:51
  56. 56. Zatańcuj se, młodo, w tyj śtofowej sukni Maria Zubrzycka 0:38
  57. 57. Dy sie ty, młody pon, duzo nie zubuozys Anna Pakosz 0:25
  58. 58. Polka Stefan Pastwa 1:21
  59. 59. Kie jo se zajade do nieba na krowie Anna Pakosz 0:22
  60. 60. Kie jo se zajade do piekła na uośle Rozalia Pakosz 0:28
  61. 61. Zahucały hory, zahucały lasy, dzie sie popodziały moje młode casy Rozalia Pakosz 0:37
  62. 62. Zahuczały góry, zahuczały lasy, gdzieze sie podziały moje młode czasy Emilia Omylak, Anna Pakosz, Maria Zubrzycka 1:34
  63. 63. Nie bede jo w polu orał ani siał Józef Kostyra, Jan Kidoń, Ignacy Kostyra 0:56
  64. 64. Kie jo pasła bydło, widziałak strasydło Anna Pakosz 0:27
  65. 65. Ja som baca welmi stary, ja uż idiem prestawať Rozalia Pakosz 0:45
  66. 66. Ej, z mojego Janicka bedzie setny zbójnik Stefan Pastwa 1:49
  67. 67. Poďme, chlapci, poďme zbijať, bo ňemame za čo pijať Rozalia Pakosz 0:30
  68. 68. Ciardaś orawski Pytajom sie ludzie, kany jo mam pole Józef Kostyra, Jan Kidoń, Ignacy Kostyra 0:47
  69. 69. Wszeci pani kazali, żeby diewcza zwiazali na retiażku Rozalia Pakosz 0:37
  70. 70. Zabili Janicka przy zielonej studni Anna Pakosz 0:24
  71. 71. Smutny jo se, smutny, bo mie mają zabić Śpiewa grupa dziewcząt 0:37
  72. 72. Ej, rogate koziny posły do doliny Anna Pakosz 0:38